Önce hangi ayetlerde kimlerin miras hakkı olduğunu görelim;
1) Nisa-11: “Ölenin yaptığı vasiyetten ve borçtan sonra; Allah size çocuklarınız hakkında, erkeğe, iki kadının payı kadar vasiyet eder. Eğer ikiden fazla kadın iseler, (ölünün) bıraktığının 2/3 onlarındır. Tek bir (kadın) ise 1/2 onundur. Eğer çocuğu varsa, ana babasından her birinin mirastan 1/6 payı vardır. Çocuğu yok ve ana babası ona mirasçı olmuş ise annesinin payı 1/3‘tür. Eğer kardeşleri varsa, annesinin payı 1/6‘dır. (Kardeşler bu durumda 1/6 pay alır.) Babalarınız ve oğullarınızdan hangisinin size yarar bakımından daha yakın olduğunu bilemezsiniz. (Bunlar) Allah tarafından belirlenmiş farzlardır. Şüphesiz ki Allah bilendir, doğru hüküm ve hikmet sahibidir.”
Nisa-11. ayette ölen “tek” kişidir;
- Ölen kadın veya erkek fark etmez; varisler aynı kişilerdir ve pay oranları sabittir.
- Öz veya üvey, evliliğe dahil olan çocukların payını,
- Ölenin anne ve babasının paylarını,
- Ölenin kardeşlerinin payını düzenler.
- Tek kişinin mirasından bahsedildiği için; 1 kez “Ölenin yaptığı vasiyetten ve borçtan sonra” şartı geçer.
2) Nisa-12: “(Kadının) yaptığı vasiyetten ve borçtan sonra, eğer hanımlarınızın çocukları yoksa bıraktıklarının 1/2‘si sizindir. Eğer çocukları varsa, bıraktıklarının 1/4‘ü sizindir. Yaptığınız vasiyetten ve borçtan sonra; Eğer çocuğunuz yoksa bıraktığınızın 1/4‘ü hanımlarınızındır. Eğer çocuğunuz varsa bıraktığınızın 1/8‘i onlarındır. Eğer miras bırakan erkek veya kadın kelale ise yapılan vasiyetten ve borçtan sonra kendisinin bir erkek ve(اَوْ) bir kız kardeşi varsa o ikisinden her birine 1/6, eğer bundan fazla iseler mirasın 1/3‘üne ortaktırlar. Bu Allah’tan zarar verici olmayan vasiyettir. Allah Alimdir, Halimdir.”
Nisa-12. ayette ölen; ” kadın, erkek ve kelale” olmak üzere 3 farklı kişidir;
- Kalan eş ve kardeşlerin pay oranları düzenler.
- Kadın öldüğünde kocasının payını,
- Koca öldüğünde karısının payını,
- Kelale öldüğünde kardeşlerinin payını düzenler.
- Üç farklı kişinin mirasından bahsedildiği için; 3 kez “Ölenin yaptığı vasiyetten ve borçtan sonra” şartı geçer.
3) Nisa-176: “Senden fetva isterler. De ki: “Allah kelale hakkında size fetvasını veriyor: Ölen kimsenin(امْرُؤٌا) çocuğu yoksa ve bir kız kardeşi varsa, bıraktığının 1/2‘si onundur. (Ölen kız kardeş ve) Çocuğu yoksa o (erkek kardeşi) varis olur. Eğer iki kız kardeşse bıraktığının 2/3‘si onlarındır. Eğer erkek ve kadın kardeşler olursa, o zaman erkeğe iki kadın payı vardır. Allah şaşırırsınız diye size açıklıyor. Allah her şeyi Bilendir.”
Nisa-176. ayette ölen, “kadın veya erkek fark etmeksizin”;
- Kelalenin sadece kardeşlerinin payını düzenler.
Başka ayetlerde de ölen kimsenin mirasına kimlerin varis olduğu ayrıca belirtilmiştir. Fakat yukardaki 3 ayette varislerin kim ve ne kadar alacağı net olarak hükme bağlanmıştır.
Miras bırakanlardan biri de “kelale”dir. Kelalenin kim olduğu hala tartışmalıdır. Oysa Kur’anda onun kim olduğu açıkça yazılmıştır.
Kelale kimdir?:
Nisa-12. ve Nisa-176. ayetler kelaleden bahsederken; varis kardeşe paylar Nisa-11, Nisa-12 ve Nisa-176. ayetlerde bahsedilir.
a) Nisa-176. ayet sadece kelaleden bahseder ve varisleri sadece kardeşleridir. Bu ayet bile tek başına, kelalenin sadece kardeşe sahip olan kimse olduğunu tanımlamaya yeter ama devam edelim.
Kardeş payları ayrıca Nisa-11 ve Nisa-12. ayetlerde başka oranlarla belirlenmiştir.
O halde neden Nisa-176. ayette kardeş payları farklı oranla 3. kez belirlenmiştir?
Aralarındaki farka bakalım;
Nisa-176 ve Nisa-12. ayetlerde kardeşlerine miras bırakan kelale ise; Nisa-11. ayette kardeşe pay bırakan ölü kimdir?
Nisa-11. ayette kardeşe pay bırakan ölünün; varis olarak anne, baba, çoçuk ve kardeşi varken; Nisa-176. ayet kelalenin annesine, babasına, çocuğuna ve eşine bırakacağı paydan bahsetmez.
Kelalenin annesi-babası, çocuğu ve eşinin payları nerede düzenlenmiştir peki? Nisa-11. ve Nisa-12. ayetlerde mi?
Cevabınız evetse size sorum; kelalenin kelale olmayan ile ne farkı kaldı?
b) Nisa-12. ayet kalan eşlerin payını düzenlerken; “Eğer miras bırakan erkek veya kadın kelale ise” diyerek konu değişmiş ve kelalenin eşine bırakılacak paydan değil yine sadece kardeşe paydan bahsetmiştir.
Kalan eşlerin pay oranlarını düzenleyen ayette, kelalenin eşine paydan bahsedilmiyorsa eğer, kelalenin eşi olmadığını anlarız.
c) Kardeşin varis olması, kişiyi kelale yapar mı peki?
Kardeşlere pay çok önemli bir detay ve önemli bir ayıraçtır. Noktayı koyansa Nisa-11. ayettir.
Nisa-11. ayet, ölen kişinin mirasında hak sahibi olan çocuğu, annesi, babası ve kardeşlerinin payını düzenler. Kişi öldüğünde yaşıyorlarsa, hepsi tek tek varis olurlar.
Ama bu ayette kardeşe pay vermek şarta bağlanmıştır. Ölenin çocuğu varsa, kardeşe pay verilmez. Ölenin çocuğu yoksa kardeşe pay verilir. .
Kelaleden bahseden diğer ayetlerde gördük ki; tek varis kardeştir ve kardeşe pay bir şarta bağlanmamıştır.
Kelalenin şartsız ve her zaman tek varisi kardeşleri olduğundan, Nisa-11. ayette şartla kardeşe pay verilmesi ölen kişiyi kelale yapmaz.
Kimileri kelaleyi aşağıdaki tanımlarla açıklamıştır. Bunlar;
- Sadece annesi ve kardeşi varsa,
- Sadece babası ve kardeşi varsa,
- Sadece kardeşi varsa.
Hemen bakalım; Nisa-11. ayette ölenin çocuğu yok ama kardeşleri varsa, annenin payı 1/3’ten 1/6’ya düşer. Aradaki fark (1/3-1/6=1/6) kardeşlerin payıdır. Yani aynı anda anne ve kardeşin varis olmasından bahseder. Babanın payı hep sabittir. Babanın ölmesini şart olarak belirlememiştir. Bu durumda yaşayan varislerin anne, baba ve kardeş olma olasılığı mümkündür.
O halde sorumuzu tekrar edelim; Tüm varisleri hayatta olan ve olma olasılığı olan kişiye kelale diyecekseniz, kelale ile kelale olmayanın farkı nedir?
Nisa-11. ayetteki kişi kelale değilse anladığımız şey; kelalenin annesi, babası ve çocuğu aynı anda yoktur.
Üçünün aynı anda varis olması bu ayete göre mümkünken; kelalenin “sadece annesi yoktur” veya “sadece babası yoktur” şeklindeki hükümler Kur’andan değildir.
Özetle;
- Varislerden birinin kardeş olması, onu kelale yapmaz.
- Varisin sadece kardeş olması, onu kelale yapar.
Üç ayeti mukayese ettiğimizdeyse “kelalenin”;
- Nisa-11. ayetten anne, baba ve çocuğunun aynı anda olmadığını,
- Nisa-12. ayetten eşi olmadığını;
- Nisa-12. ve 176. ayetlerden tek varisin kardeşleri olduğunu anlarız.